Przyczyny i objawy umożliwiające diagnozę

Przyczyny zespołu Aspergera nie są do końca znane. Lekarze nie są zgodni, czy ma on podłoże genetyczne, niektórzy badacze wskazują na mechanizm somatyczny czy następstwa zatrucia metalami ciężkimi. Za prawdopodobne przyczyny AS uważa się także defekty neurologiczne, wiek rodziców (wraz z wiekiem rośnie ryzyko urodzenia autystycznego dziecka), toksoplazmozę, dziecięce porażenie mózgowe oraz przebyte ciężkie infekcje czy komplikacje po szczepieniach. Z pewnością nie wywołują go błędy wychowawcze.

Dzieci z zespołem Aspergera wykazują wyraźne problemy z dostosowaniem swoich zachowań i reakcji do określonego kontekstu społecznego, a także opór wobec zewnętrznych oddziaływań wychowawczych. Mogą nie czuć najmniejszej potrzeby dzielenia się z innymi informacjami i doświadczeniami, a samo mówienie o czymś wcale nie oznacza w ich przypadku próby nawiązania interakcji. Sam Asperger zwrócił uwagę na niezwykły, nietypowy dla dziecka język, którym mówią dzieci z AS, nazywane często "małymi profesorami". Zdarza się, że takie dzieci powtarzają określone, zasłyszane gdzieś zwroty językowe, nieprawidłowo intonują podczas mówienia, mają problemy z zaimkami, stosują tzw. kalki słowne, nadużywają niektórych słów, mówią niedbale, zbyt szybko, "połykają" głoski lub jąkają się. Zasady komunikowania się z otoczeniem są właściwie ustalane przez nie same.

Dzieci z zespołem Aspergera zachowują się specyficznie, ale nie mają świadomości tego, że ich zachowania odstają od normy, a brak zrozumienia może wywoływać u nich gniew, agresję czy frustrację. Bardzo często zdarza się, że w domu niemal nie wyróżniają się, jednak np. w przedszkolu mocno odstają pod różnymi względami od rówieśników. Często ich naiwność wynikająca z dosłownego traktowania usłyszanych komunikatów może być powodem okłamywania, wyszydzania czy agresji. To jedna z przyczyn, dla których mogą unikać wspólnej zabawy, mieć kłopoty z adaptacją w grupie czy realizacją wyznaczonych zadań. Mogą być także hiperaktywne i mieć trudności z koncentracją, zwłaszcza w grupie. Jeśli coś zainteresuje małego Aspergerowca – skupia się na tym, spychając na dalszy plan wszelkie inne sfery. Dzieci takie często wynajdują sobie ekscentryczne, niezwykle absorbujące zajęcia lub też oddają się różnym fiksacjom, jak np. zbieranie przedmiotów. Chętnie nieproszone opowiadają o swoich obszarach zainteresowań, a także bez przerwy pytają o to, co je interesuje. Zdarza się, że stanowczo sprzeciwiają się próbom kierowania uwagi na cokolwiek innego poza swoim obszarem zainteresowań. Bardzo szybko uczą się czytać i liczyć, mają fenomenalną pamięć, jednak jest ona mechaniczna, a powtarzanie czegoś nie oznacza, że dziecko się nauczyło czy też zrozumiało. Dzieci z AS mają przy tym bardzo niewielkie umiejętności rozwiązywania problemów.

Mali Aspergerowcy lubią współzawodniczyć, jednak brak odpowiednich zasobów emocjonalnych i społecznych może utrudniać im nie tylko realizację zadań, lecz również kooperację i radzenie sobie z ewentualną porażką. Bardzo często dzieci z AS mają niską samoocenę, a poprzeczkę ustawiają sobie bardzo wysoko. Nie tolerują pomyłek ani niedokończonych zadań, są wobec siebie niezwykle krytyczne. Popadając w stres lub frustrację mogą reagować wściekłością, tracić samokontrolę, a wszelkie zmiany wywołują zdenerwowanie, lęk czy urazę. Trudno jest im pomóc w takiej sytuacji, gdyż nie tylko mają trudności z uświadamianiem sobie własnych emocji, ale także z ich wyrażaniem i okazywaniem. Z zespołem Aspergera wiążą się czasem upośledzenia w zakresie motorycznym – dzieci takie mogą poruszać się w bardzo sztywny, nieporadny sposób i nie potrafią uczestniczyć w grach i zabawach wymagających sprawności ruchowej. Jeśli występuje u nich słaba koordynacja ruchowa, dzieci z AS nie lubią i nie radzą sobie z zadaniami manualnymi, jak rysowanie, malowanie, lepienie z plasteliny. 80 proc. dzieci z AS cierpi z powodu nadczynności psychoruchowej (ADHD). Ponadto bardzo często specyficznie reagują na bodźce węchowe czy zmysłowe – drażnią je dźwięki uznawane przez innych za naturalne (np. płynącej z kranu wody). Często spotykanym problemem jest strach przed głośnymi, intensywnymi dźwiękami oraz hałaśliwymi urządzeniami, jak np. odkurzacz, wiertarka, silnik samochodowy. Mogą bardzo źle reagować na dotyk innych lub opierać się o ludzi jak o przedmioty. Nie odczuwają głodu, więc trzeba kontrolować spożywane przez nie posiłki. Mają obniżony próg bólu, co wiąże się z zagrożeniem ich zdrowia i życia, więc trzeba je uważnie obserwować. Mogą także być nadwrażliwe na inne bodźce zmysłowe, jak np. dotyk określonych materiałów lub pewne kolory.

W miarę rozwoju dziecka z AS problemy nieco zmieniają się w kierunku adaptacji społecznej. Młodzi Aspergerowcy mogą cierpieć z powodu braku akceptacji ze strony rówieśników czy zrozumienia ze strony nauczycieli, popadać w konflikty z innymi dziećmi oraz dorosłymi wskutek braku umiejętności zachowania się zgodnie z określonymi zasadami w szkolnej stołówce, na sali gimnastycznej czy na boisku. Zdarza się, że ze względu na swoją odmienność młodzi Aspergerowcy są wykluczeni, szykanowani, dręczeni, co może doprowadzić do depresji, często diagnozowanej u młodych i dorosłych osób z AS.